จับตา โควิดกลายพันธุ์คู่-พลิกขั้ว พบในไทยแล้ว 42 ราย 

ปัจจุบันสถานการณ์โควิด-19 ในหลายประเทศทั่วโลกยังพบยอดผู้ป่วยติดเชื้ออย่างต่อเนื่อง แม้ว่าจะไม่มีอาการรุนแรงเหมือนช่วงแรกก็ตามแต่นักวิชาการต่างเฝ้าระวังและเกาะติดสถานการณ์อย่างต่อเนื่อง

ล่าสุด ศูนย์จีโนมทางการแพทย์ คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิบดี ได้โพสต์ผ่านเฟซบุ๊ก Center for Medical Genomics เปิดเผยความคืบหน้าว่า องค์การอนามัยโลก (WHO) กำลังเฝ้าติดตาม BA.2.86 ซึ่งเป็นสายพันธุ์ลูกผสมของโอมิครอนระหว่าง "BA.2" และ "XBB"

สายพันธุ์ย่อยนี้ได้รับความสนใจเนื่องจากมีการกลายพันธุ์จำนวนมากซึ่งเกินกว่า 30 ตำแหน่งบนโปรตีนหนาม จำนวนการกลายพันธุ์ที่มากมายบนโปรตีนหนามนี้คล้ายคลึงกับการก้าวกระโดดที่พบในสายพันธุ์โอมิครอนที่ปรากฏขึ้นครั้งแรกในอดีต

• ศูนย์บริการสาธารณสุข 69 แห่ง เปิด walk in ฉีดวัคซีน HPV ฟรี 

ทำให้เกิดความกังวลเกี่ยวกับศักยภาพในการแพร่เชื้อ การดื้อต่อวัคซีน ยาและแอนติบอดีสำเร็จรูป โดยเฉพาะอย่างยิ่งลูกหลานของ BA.2.86 ซึ่งยังมีการกลายพันธุ์ไปอย่างต่อเนื่อง เช่น โอมิครอน JN.1, JN.2, JN.3 ฯลฯ

แม้ว่า WHO ยังมิได้จัดให้โอมิครอน BA.2.86 เป็น Variant of Concern (VOC) แต่โปรไฟล์ทางพันธุกรรมที่ไม่เหมือนโอมิครอนสายพันธุ์ดั้งเดิมทำให้ผู้เชี่ยวชาญตั้งชื่อ BA.2.86 อย่างไม่เป็นทางการว่า "Pirola" ซึ่งมาจากอักษรกรีก "Pi" รวมกับ "Rho" ที่เป็นสองอักษรกรีกที่ถัดจาก "โอมิครอน" 

หลายฝ่ายเริ่มคลายกังวล เมื่อไม่พบข้อมูลทางคลินิกที่บ่งชี้ว่า การติดเชื้อโอมิครอน BA.2.86 และ EG.5.1 จะทำให้เกิดการเจ็บป่วยที่รุนแรงและดูเหมือนว่า ทั้งสองสายพันธุ์ย่อยจะยังไม่สามารถแข่งขันกับโอมิครอนกลุ่มย่อย XBB* ที่เป็นสายพันธุ์หลักอยู่ในปัจจุบันได้ โดยเฉพาะกับกลุ่มของ "FLip" ที่มีการกลายพันธุ์คู่-พลิกขั้ว "L455F + F456L" เช่น โอมิครอน HK.3

กลุ่มโอมิครอนกลายพันธุ์คู่-พลิกขั้ว "L455F + F456L" พบแล้วทั่วโลก (จากฐานข้อมูลโควิดโลก "GISAID" ณ เดือนพฤศจิกายน 2566) จำนวน 34,301 ราย และพบในประเทศไทย 42 ราย ที่น่าสังเกต คือ โอมิครอนสายพันธุ์ล่าสุด ไม่ว่าจะเป็น XBB->EG.5.1->HV.1 หรือ BA.2->BA.2.86->JN.1, JN.2, JN.3 ล้วนมีแนวโน้มที่จะกลายพันธุ์ในลักษณะของกลายพันธุ์คู่-พลิกขั้ว (L455F + F456L) ด้วยกันทั้งสิ้น

การกลายพันธุ์คู่-พลิกขั้ว เป็นการวิวัฒนาการ "แบบเบนเข้า" หรือ "วิวัฒนาการเชิงบรรจบ (convergent evolution)" ที่ธรรมชาติกำหนดให้กับสิ่งมีชีวิต รวมถึงไวรัสที่แม้ไวรัสจากต่างสายพันธุ์ เช่น EG.5.1 และ BA.2.86 กลับมีวิวัฒนาการในลักษณะคล้ายคลึงกัน คือ พยายามมีการกลายพันธุ์บนส่วนหนามสองตำแหน่งติดกัน (double mutation) คือ L455F และ F456L เหมือนกัน เนื่องจากไวรัสทั้งสองอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ถูกกดดันด้วยภูมิคุ้มกันจากวัคซีนและการติดเชื้อตามธรรมชาติในลักษณะเดียวกัน

โอมิครอน "HV.1 (XBB.1.9.2.5.1.6.1)" สืบเชื้อสายมาจากโอมิครอนสายพันธุ์ย่อย XBB.1.9.2 โดยเป็นทายาทรุ่นลูกของโอมิครอน EG.5 พบการกลายพันธุ์ที่ส่วนหนามบริเวณ "F456L" ก่อให้เกิดการระบาดเป็นสายพันธุ์หลักในสหรัฐอเมริกาขณะนี้โดยคิดเป็นร้อยละ 25.2  ของสายพันธุ์ที่ระบาดหมุนเวียนในสหรัฐอเมริกา (พฤศจิกายน 2566)

ช่วงเวลาใกล้เคียงกันในเดือนกันยายน 2566 ที่ผ่านมา นักวิจัยได้ตรวจพบรุ่นลูกของโอมิครอน BA.2.86 ในยุโรปที่มีการกลายพันธุ์สะสมเพื่อหลบเลี่ยงภูมิคุ้มกันได้มากขึ้นพร้อมไปกับการจับกับผิวเซลล์ได้อย่างมั่นคงขึ้น โดยมีตำแหน่งการกลายพันธุ์ที่ตำแหน่ง "L455S" เกิดเป็นสายพันธุ์ย่อยที่ถูกตั้งชื่อว่า "JN.1"  พบระบาดมากในประเทศอังกฤษและฝรั่งเศส  ยังไม่พบในประเทศไทย

ผู้เชี่ยวชาญประเมินว่า รุ่นลูกของโอมิครอน JN.1 "อาจเกิดการแพร่ระบาดกลายเป็นสายพันธุ์หลักทั่วโลกได้ในอนาคต "หากมีการกลายพันธุ์ ณ ตำแหน่ง "F456L" เพิ่มเติมอีกเพียงหนึ่งตำแหน่ง 

ศูนย์จีโนมทางการแพทย์ รพ.รามาธิบดี กำลังติดตามโอมิครอน "JN.1" และลูกหลานอย่างใกล้ชิด ขณะนี้พบโอมิครอน BA.2.86 และลูกหลาน (ในฐานข้อมูลโควิดโลกจีเสส) ระบาดทั่วโลกไปแล้วจำนวนกว่า 2,309 ตัวอย่างจาก 39 ประเทศ กล่าวคือ ประเทศไทย จำนวน 2 ราย คิดเป็น 0.094% ของสายพันธุ์ที่ระบาดในไทย