เปิดสเป็ค! ผู้สืบทอดธุรกิจครอบครัว

การสืบทอดกิจการมีความสำคัญต่อธุรกิจครอบครัวเป็นอย่างมาก การเลือกผู้สืบทอดที่เหมาะสมจะทำให้มีความราบรื่นในการถ่ายโอนกิจการของธุรกิจครอบครัวและประสบความสำเร็จในอนาคต ที่ผ่านมาแม้ว่าจะมีการวิจัยเกี่ยวกับการสืบทอดธุรกิจครอบครัวอย่างแพร่หลาย แต่ก็ยังไม่มีงานเกี่ยวกับคุณลักษณะที่พึงประสงค์ของผู้สืบทอดที่เด่นชัดนัก

แต่เมื่อไม่นานนี้มีนักวิจัยธุรกิจครอบครัวที่มีชื่อเสียงคือ James Chrisman, Jess Chua และ Pramodita Sharma ศึกษาธุรกิจครอบครัวในแคนาดาเพื่อค้นหาคุณลักษณะสำคัญของผู้สืบทอดธุรกิจครอบครัว ได้จัดกลุ่มคุณลักษณะสำคัญของผู้สืบทอดออกเป็น 6 เรื่อง ดังนี้

ความสัมพันธ์กับผู้นำคนปัจจุบัน ความสัมพันธ์ส่วนตัวระหว่างผู้สืบทอดและผู้นำคนปัจจุบันเป็นปัจจัยสำคัญต่อความสำเร็จในการถ่ายโอนกิจการ โดยในเรื่องนี้มีคุณลักษณะสำคัญ 3 ด้าน ได้แก่ ความสัมพันธ์ส่วนตัวกับซีอีโอ อายุของผู้สืบทอด และความเข้ากันได้กับเป้าหมายของซีอีโอคนปัจจุบัน

ความสัมพันธ์กับสมาชิกในครอบครัวคนอื่นๆ ความสัมพันธ์ส่วนตัวระหว่างสมาชิกในครอบครัวและญาตินั้นพบว่ามีความสำคัญว่าผลกำไรสูงสุดทางธุรกิจ ผู้สืบทอดจึงจำเป็นจะต้องได้รับความไว้วางใจและความเคารพจากสมาชิกในครอบครัว เรื่องนี้จะมีคุณลักษณะสำคัญ 4 ด้าน ได้แก่ การเคารพสมาชิกในครอบครัวที่มีส่วนร่วมในธุรกิจ การเคารพสมาชิกในครอบครัวที่ไม่มีส่วนร่วมในธุรกิจ ความไว้วางใจของสมาชิกในครอบครัว และความสามารถในการเข้ากันได้กับสมาชิกในครอบครัว

ตำแหน่งในครอบครัว (Family Standing) การยึดถือตามลำดับชั้นในครอบครัว (Family Hierarchy) หรือลำดับการเกิดมักถูกนำมาใช้เป็นข้อพิจารณาในการถ่ายโอนอำนาจในธุรกิจครอบครัวอย่างแพร่หลาย ทั้งนี้หลังจากการทบทวนประเด็นสำคัญอย่างถี่ถ้วนแล้ว เรื่องนี้มีคุณลักษณะสำคัญ 4 ด้าน ได้แก่ ลำดับการเกิด เพศ ความสัมพันธ์ตามกฎหมายและความสัมพันธ์ทางสายเลือด

ความสามารถ  แน่นอนว่าผู้นำธุรกิจจะต้องมีความสามารถในการดำเนินธุรกิจ อย่างไรก็ตามการวัดความสามารถดังกล่าวโดยตรงเป็นเรื่องยากมาก ดังนั้นจึงพิจารณาใช้ตัวบ่งชี้ทางอ้อมในการประเมินความสามารถของผู้สืบทอด ซึ่งคุณลักษณะสำคัญในหมวดนี้ ได้แก่ การศึกษา ประสบการณ์ในธุรกิจครอบครัว ประสบการณ์นอกธุรกิจครอบครัว ผลงานที่ผ่านมา ทักษะทางการเงิน ทักษะการตลาด/การขาย ทักษะการวางแผนเชิงกลยุทธ์ ทักษะด้านเทคนิค ความสามารถในการตัดสินใจและทักษะความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล

ลักษณะบุคลิกภาพ ผู้สืบทอดจะต้องถูกพิจารณาในเรื่อง ความมุ่งมั่นพยายาม (Aggressiveness) ความคิดสร้างสรรค์ (Creativity) ความอิสระ (Independence) ความซื่อสัตย์ (Integrity) ความฉลาด (Intelligence) ความมั่นใจในตนเอง (Self Confidence) และความเต็มใจที่จะรับความเสี่ยง (Willingness to take risk)

การมีส่วนร่วมในธุรกิจครอบครัวในปัจจุบัน ทฤษฎีตัวแทน (Agency Theory) ชี้ว่าเจ้าของธุรกิจอาจทำการตัดสินใจที่สอดคล้องกับประสิทธิผลทางธุรกิจมากกว่าการตัดสินใจของผู้ที่ไม่ใช่เจ้าของ ดังนั้นขอบเขตและคุณภาพของการมีส่วนร่วมในธุรกิจของผู้สืบทอดจึงถือว่ามีความสำคัญมาก คุณลักษณะสำคัญหมวดในนี้ ได้แก่ สัดส่วนความเป็นเจ้าของในปัจจุบัน การเคารพต่อพนักงาน และความมุ่งมั่นในการทำธุรกิจ (Commitment to Business)

ผลการวิจัยจากกลุ่มตัวอย่างที่เป็นธุรกิจครอบครัวในแคนาดา 485 ราย ด้วยการประเมินความสำคัญของคุณลักษณะต่างๆของผู้สืบทอด 30 ด้าน ผลการวิเคราะห์เผยให้เห็นข้อค้นพบที่น่าสนใจเกี่ยวกับคุณลักษณะที่สำคัญของผู้สืบทอด พบว่า ความซื่อสัตย์ และความมุ่งมั่นในการทำธุรกิจ เป็นคุณลักษณะสำคัญที่สุดของผู้สืบทอด แต่น่าแปลกที่ลำดับการเกิด และเพศได้รับการจัดอันดับความสำคัญน้อยที่สุด

นักวิจัยพบว่าผู้นำคนปัจจุบันจะพิจารณาคุณลักษณะส่วนบุคคลของผู้สืบทอดมากกว่าเพศ อายุ หรือสายเลือด ขณะที่ประสบการณ์ในธุรกิจครอบครัวของผู้สืบทอดก็ถือเป็นคุณลักษณะที่สำคัญด้วยเช่นกัน นอกจากนี้ยังพบว่าธุรกิจขนาดใหญ่จะให้ความสำคัญกับคุณลักษณะของผู้สืบทอดในด้านความมุ่งมั่นในการทำธุรกิจ ความเคารพต่อพนักงาน ความฉลาด และความคิดสร้างสรรค์มากกว่าธุรกิจขนาดเล็ก  ในขณะที่ธุรกิจขนาดเล็กจะให้ความสำคัญกับทักษะด้านเทคนิคมากกว่า

แม้ความสามารถของผู้สืบทอดจะถือเป็นสิ่งสำคัญ แต่ความซื่อสัตย์และความมุ่งมั่นในการทำธุรกิจก็เป็นคุณลักษณะที่สำคัญมากเช่นกัน นอกจากนี้ธุรกิจครอบครัวที่มีขนาดต่างกันมักจะให้น้ำหนักความสำคัญกับคุณลักษณะของผู้สืบทอดแตกต่างกัน

ดังนั้นผู้สืบทอดที่เหมาะสมกับความต้องการของธุรกิจครอบครัวหนึ่งจึงอาจไม่เหมาะสมกับธุรกิจครอบครัวอื่นที่มีขนาดต่างกันก็ได้ และยังสรุปได้ว่าเพศและลำดับการเกิดไม่ได้ถือว่ามีความสำคัญมากนักในการเลือกผู้สืบทอด ซึ่งผลการวิจัยนี้จะช่วยให้ผู้สืบทอดมีความเข้าใจและเตรียมความพร้อมในการรับช่วงต่อธุรกิจ เพื่อให้สามารถนำธุรกิจให้ประสบความสำเร็จได้ดียิ่งขึ้นต่อไป

ที่มา: James J. Chrisman, Jess H. Chua and Pramodi Sharma. 1998. Important Attributes of Successors in Family Businesses.  Family Business Review, Mar. 1998; 11(1) :19- 34

ข้อมูลเพิ่มเติม: www.famz.co.th

หน้า 17 หนังสือพิมพ์ฐานเศรษฐกิจ ปีที่ 44 ฉบับที่ 3,968 วันที่ 22 - 24 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2567