โควิด “โรคประจำถิ่น” ถึงเวลาเร่งปิดเกมพิษระบาดหรือยัง ?

ถ้า “โควิด” เป็น “โรคประจำถิ่น” หรือ ถูกถอดออกจากบัญชีโรคติดต่ออันตราย หรือโรคระบาด แล้วผลต่อเนื่องจะเป็นอย่างไร ? เป็นคำถามที่เกิดขึ้นหลังจากกระทรวงสาธารณสุขส่งสัญญาณว่า “เราต้องใช้ชีวิตอยู่กับโควิดไปแบบไม่รู้ว่าจะจบเมื่อไหร่”  

แม้ "องค์การอนามัยโลก (WHO)" จะเตือนว่าอย่างเพิ่งวางใจมองโควิดเหมือนไข้หวัด โดยเชื่อมั่นว่าภายในปีนี้โควิดจะกลายเป็นโรคประจำถิ่นได้ เร็วช้าขึ้นอยู่กับสถานการณ์การแพร่ระบาดในประเทศ และความร่วมมือจากประชาชน

ที่ประชุมคณะกรรมการโรคติดต่อแห่งชาติ ครั้งที่ 1/2565 เมื่อวันที่ 27 มกราคม 2565 ในที่ประชุมคณะกรรมการโรคติดต่อแห่งชาติหารือในประเด็นสำคัญหนึ่งในนั้น คือ เห็นชอบแนวทางการพิจารณาให้โรคโควิด 19 เป็นโรคประจำถิ่น (endemic disease) ภายใต้หลักเกณฑ์-เงื่อนไข 

ผู้ป่วยรายใหม่ไม่เกิน 10,000 คนต่อวัน อัตราป่วยตายน้อยกว่า ร้อยละ 0.1 เข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล น้อยกว่าร้อยละ 10 กลุ่มเสี่ยงป่วยรุนแรงได้รับวัคซีนอย่างน้อย 2 โดส มากกว่าร้อยละ 80 แต่ประชาชนก็ยังต้องปฏิบัติตัวตามมาตรการสาธารณสุขเคร่งครัดเหมือนเดิม  

พร้อมทั้งได้มีการวางหลักเกณฑ์ไว้ 2 เฟส คือ 6 เดือนแรก และ 6 เดือนหลัง หากไม่มีเชื้อกลายพันธุ์ ประมาณ 6 เดือน มีการฉีดวัคซีนที่ครบ การควบคุมโรค และกฎหมายต้องสอดคล้องกัน

ประเทศไทยเข้าเกณฑ์เพียง 1 ข้อ เท่านั้น คือ ผู้ป่วยรายใหม่ไม่เกิน 10,000 ราย / วัน ซึ่งขณะนี้มีผู้ติดเชื้อรักษาระดับอยู่ที่ประมาณ 7,000 – 8,000 ราย ต่อวัน  ซึ่ง ยอดโควิดวันนี้ 1 กุมภาพันธ์ 65 ติดเชื้อเพิ่ม 7,422 ราย เสียชีวิต 12 คน หายป่วย 8,715 ราย

การระบาดระลอกใหม่ตั้งแต่เดือน ม.ค.2565 มียอดผู้เสียชีวิตสะสมถึง 475 คน 0.22% ขณะที่ภาพรวมของการเสียชีวิตจากสถานการณ์โควิด-19 ตั้งเเต่ปี 2563 มีผู้เสียชีวิตรวม 22,173 คน

กรมการแพทย์ รายงานสถานการณ์เตียงกรุงเทพฯและปริมณฑล วันที่ 28 มกราคม 2565 รวมทุกกลุ่ม มีเตียงทั้งหมด 67,804 เตียง ครองเตียงไปแล้ว 22,639 เตียง เตียงว่างทุกกลุ่ม 45,165 เตียง อัตราครองเตียงอยู่ที่ร้อยละ 33.39

ในส่วนของการฉีดวัคซีนขณะนี้ ไทยฉีดวัคซีนไปแล้วสะสม (28 ก.พ. 2564 - 30 ม.ค. 2565) รวม 115,053,572 โดส เเยกเป็นกลุ่มเป้าหมายสะสม 69,556,204 คน 

• บุคคลากรทางการเเพทย์เเละสาธารณสุข 758,050 คน
• อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน 988,797 คน 
• ผู้มีโรคเรื้อรัง 7 กลุ่มโรค 4,722,047 คน 
• ประชาชนทั่วไป 38,226,241 คน 
• ผู้มีอายุ 60 ปี ขึ้นไป 12,711,943 คน 
• นักเรียน/นักศึกษา อายุ 12-17 ปี  4,754,082 คน
• เด็กอายุต่ำกว่า 12 ปี 7,395,044 คน 

เเต่กลุ่มเสี่ยงอย่างเฉพาะในกลุ่ม 607 ที่ได้รับการฉีดวัคซีนเข็มที่ 2 พบว่า กลุ่มที่เกิน 80% เป็นกลุ่มโรคเรื้อรัง 7 กลุ่มโรค

• ผู้สูงอายุ 60 ปีขึ้นไป ฉีดสะสม 61.5%
• ผู้ป่วยโรคเรื้อรัง 7 กลุ่มโรค ฉีดสะสม 100.4%

ขณะที่จังหวัดที่มีความครอบคลุมการได้รับวัคซีนโควิด เข็มที่ 2  กลุ่ม 607 คือ กลุ่มผู้สูงอายุ และ 7 กลุ่มโรคเรื้อรัง ต่ำที่สุด 10 จังหวัด 

1. ปัตตานี
2. นราธิวาส
3. เเม่ฮ่องสอน
4. สระเเก้ว
5. นครสวรรค์
6. ลพบุรี
7. ยะลา
8. นนทบุรี
9. พิษณุโลก
10. สมุทรสงคราม

นพ.โอภาส การย์กวินพงศ์ อธิบดีกรมควบคุมโรค สรุปคำว่า โรคประจำถิ่น ต้องมีการติดเชื้อที่ค่อนข้างคงที่ การติดเชื้ดคาดเดาได้ และสายพันธุ์ไม่เปลี่ยนแปลงมาก อาการรุนแรงไม่มาก

 

คำถามสำคัญก็คือ โรคโควิด-19 ต่อไปจะเป็นอย่างไร เพราะมีการระบาดกว้างขวางมากว่า 2 ปี ซึ่งระยะการระบาดใหญ่ทั่วโลกมี 3 ระยะ คือ 1. Pre-Pandemic ก่อนระบาดทั่วโลก 2. Pandemic มีการระบาดทั่วโลกกินเวลาสั้นๆ 1-2 ปี หรือหลายปี และ 3. Post-Pandemic เข้าสู่โรคประจำถิ่น หรือโรคติดต่อทั่วไป เมื่อมีจุดสูงสุดก็ต้องลงมาสักวันหนึ่ง

 

คำว่า Pre-Pandemic องค์การอนามัยโลกระบุ 5-6 ขั้นตอน  -ขั้นตอนเเรก เจอไวรัสตัวใหม่ อาจมาจากสัตว์และมาเจอในคน จากนั้นติดต่อคนสู่คนจากทางเดินหายใจ ระบาดกว้างขวาง เมื่อเข้าสู่โควิด-19 มา 2 ปี หลังจากระบาดใหญ่ ทิศทางจะเป็นอย่างไร ก็จะกลายเป็นโรคประจำถิ่น หรือโรคติดต่อทั่วไปนั่นเอง ซึ่งทิศทางการจัดการก็จะปรับเปลี่ยนให้สอดคล้องกัน

 

“ขณะนี้ยังไม่ทราบว่า เมื่อไหร่จะผ่าน Pandemic หรือเป็น Post-Pandemic แต่คิดว่าภายในปีนี้น่าจะจัดการให้ผ่านพ้นการระบาดใหญ่ได้ ด้วยเหตุผล คือ คนทั่วโลกฉีดวัคซีนไปแล้วมากกว่า 1 หมื่นล้านโดส โดยประเทศไทยฉีดไปเกิน 115 ล้านโดส หรือคนไทยได้รับอย่างน้อย 2 เข็ม และอีกประการคือ ไวรัสกลายพันธุ์ ล่าสุดเป็นเชื้อโอมิครอน แม้ระบาดเร็วแต่ความรุนแรงน้อยลง เมื่อสถานการณ์คงที่ก็จะกลายเป็นโรคประจำถิ่น แต่ไม่ได้แปลว่าจะเปลี่ยนเลย” นพ.โอภาส กล่าว

 

ระดับของโรคติดต่อและประเภทของโรคติดต่อตามกฎหมาย ซึ่งปัจจุบันคือ พระราชบัญญัติโรคติดต่อ พ.ศ. 2558 และประกาศกระทรวงสาธารณสุขที่เกี่ยวข้อง แบ่งได้อย่างน้อย 4 ระดับ

• ระดับที่ 1 เรียกว่า Endemic (โรคประจำถิ่น) คือ มีอัตราป่วยคงที่และสามารถคาดการณ์ได้ โดยขอบเขตของพื้นที่อาจเป็นเมือง ประเทศ หรือใหญ่กว่านั้นอย่างกลุ่มประเทศ หรือทวีป เช่น ไข้เลือดออกในประเทศไทย โรคมาลาเรียในทวีปแอฟริกา
• ระดับที่ 2 คือ Outbreak (การระบาด) คือ เหตุการณ์ที่มีผู้ป่วยเพิ่มขึ้นผิดปกติ ทั้งในกรณีโรคประจำถิ่น แต่มีจำนวนผู้ป่วยมากกว่าที่คาดการณ์ หรือในกรณีโรคอุบัติใหม่ ถึงแม้จะมีผู้ป่วยเพียงรายเดียว เช่น การระบาดของไข้เลือดออกในปี 2562 การระบาดของไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ในเมืองอู่ฮั่น
• ระดับที่ 3 Epidemic (โรคระบาด) เป็นการระบาดของโรคที่แพร่กระจายกว้างขึ้นในเชิงภูมิศาสตร์ ซึ่งโรคระบาดที่แผ่ไปในพื้นที่ที่กว้างขึ้นนั้นเป็นการระบาดที่เพิ่มขึ้นอย่างฉับพลัน และมีจำนวนผู้ติดเชื้อเกินกว่าที่คาดการณ์ได้ เช่น โรคอีโบลาที่ระบาดในทวีปแอฟริกาตะวันตกในปี 2557-2559 การระบาดของ COVID-19 ในประเทศจีน และระบาดต่อมายังประเทศอื่นในทวีปเอเชีย ซึ่งไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ที่ในช่วงแรกยังไม่มีชื่อเรียกอย่างเป็นทางการก็ได้รับการเรียกขานว่า COVID-19 และค่อย ๆ ทวีความรุนแรงขึ้นเรื่อย ๆ จนในที่สุด
• ระดับการระบาดสูงสุด เรียกว่า Pandemic (การระบาดใหญ่/ทั่วโลก) เป็นลักษณะของการระบาดของโรคที่แพร่กระจายไปทั่วโลก เช่น การระบาดของไข้หวัดใหญ่ที่ย้อนกลับไปตั้งแต่ปี พ.ศ. 2461 (Spanish flu) หรือการระบาดของไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ใหม่ 2009 และล่าสุดคือการระบาดของ COVID-19 ในอย่างน้อย 122 ประเทศทั่วโลก

 

ทันทีที่คณะกรรมการโรคติดต่อแห่งชาติหยั่งเชิงว่าจะประกาศให้โควิด-19 เป็น โรคประจำถิ่น ดูเหมือนว่าจะมี 2 ฝั่งที่เห็นด้วยและมาเห็นด้วย ทางฝั่งแพทย์ผู้เชี่ยวชาญหลายคนก็ออกมาแสดงความคิดเห็นและตั้งคำถามที่อาจแสดงให้เห็นช่องว่างของคณะกรรมโรคติดต่อที่จะให้โควิดเป็นโรคประจำถิ่น

 

“นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา” ผู้อำนวยการศูนย์วิทยาศาสตร์สุขภาพโรคอุบัติใหม่ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย  ไม่ว่าจะเป็นโควิดไม่ได้อยู่ในโรคติดต่ออันตราย ไม่ต้องมีการตรวจคัดกรองแยกกักตัว? ไม่ต้องมีการรายงาน? ถ้าเป็นการรักษา ต่อไปนี้ใช้สิทธิ์ของแต่ละคนเช่นใช้บัตรทอง? ไม่ต้องมีการชดเชยการประกอบธุรกิจค่าเสียหาย? การตรวจใดๆ เป็นการตรวจที่ต้องเสียเงินเอง? วัคซีนที่ใช้อยู่เป็นวัคซีนที่ออกมาใช้ในสถานการณ์ฉุกเฉินทั้งสิ้น และปัจจุบันในประเทศไทยยังสามารถเรียกร้องค่าชดเชยผลกระทบจากวัคซีนได้ จาก สปสช. แล้วต่อจากนี้ยังสามารถรับค่าชดเชยได้หรือไม่ ?

 

ศ.นพ.ยง ภู่วรวรรณ หัวหน้าศูนย์เชี่ยวชาญเฉพาะทางด้านไวรัสวิทยาคลินิก ภาควิชากุมารเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โพสต์เฟซบุ๊คเมื่อวันที่ 29 มกราคม 2565 ว่า โควิด-19 ไม่มีโอกาสเป็นโรคประจำถิ่น เพราะยังคงระบาดทั่วโลก และเป็นไปไม่ได้ที่จะระบาดอยู่เฉพาะถิ่น และได้พูดถึงโรคติดต่อ โรคติดต่ออันตรายร้ายแรง และพระราชบัญญัติโรคติดต่ออันตรายร้ายแรง

 

แม้ตอนนี้จะยังไม่มีการประกาศออกมาชัดเจนและมีการออกมายืนยันเรื่องสิทธิการรักษาของประชาชนแล้วว่าสามารถใช้สิทธิได้ตามกฎหมายก็ตาม ซึ่งประเทศไทยมีทั้งระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า (บัตรทอง) ประกันสังคม และสวัสดิการข้าราชการ แต่กระแสที่หนาหูมากขึ้นเรื่อยๆ ก็ยังคงทำให้สังคมเกิดคำถามมากมายถึงผลกระทบที่ตามมาว่าจะมีอะไรเกิดขึ้นบ้าง

 

ทั้งการเข้ารับการรักษาพยาบาล ฉีดวัคซีน การใช้ชีวิตประจำวัน มาตรการทางสังคม นอน Hospitel ได้หรือไม่ การเข้าออกประเทศ การบังคับใช้มาตรการสำหรับนักท่องเที่ยว คำสั่ง ศบค. ต่างๆที่ออกมาบังคับใช้ 

 

โดยเฉพาะอย่างยิ่งเรื่องการเยียวยา การชดเชย ทั้งจากรัฐและเอกชน บริษัทประกันภัยเอกชนที่ยังมีปัญหาตกค้างเรื่องการจ่ายเงินชดเชยผู้ป่วยโควิด มีบางบริษัทขอเลิกกิจการไปก็มี และอีกหลายคำถามที่หน่วยงานสาธารณสุขจะต้องตอบคำถามให้กระจ่าง...