5 ปี กัญชาเสรี จาก "อนุทิน" ถึง "สมศักดิ์" พ.ร.บ.กัญชา คือคำตอบสุดท้าย ?

เรื่องของ กัญชา กลายเป็นหนังไตรภาคที่ดูท่าจะไม่จบลงง่าย ๆ จากท่าทีของรัฐบาลพรรคเพื่อไทย หลังมีกระแสข่าวออกมาว่า ก่อนการประชุมคณะรัฐมนตรี (ครม.) เมื่อวันที่ 23 ก.ค.ที่ผ่านมา นายเศรษฐา ทวีสิน นายกรัฐมนตรี เมื่อนายอนุทิน ชาญวีรกูล รองนายกฯ และรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย ออกมาระบุว่า นายกฯ เศรษฐา บัญชาให้ควบคุมกัญชาโดยใช้พระราชบัญญัติ (พ.ร.บ.) แทน 

ย้อนแย้งกับท่าทีก่อนหน้านี้ของนายเศรษฐา ที่ส่งสัญญาณให้ กระทรวงสาธารณสุข โดยนายสมศักดิ์ เทพสุทิน รัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข พิจารณานำกลับไปเป็นยาเสพติดประเภท 5 ทั้งยังย้ำให้ออกฎหมายห้ามใช้กัญชาเพื่อสันทนาการภายในสิ้นปี 2567 การกลับไปกลับในเชิงนโยบายเช่นนี้ได้สร้างความคลุมเครือให้กับสังคมอยู่ไม่น้อย  

กัญชา กับ นโยบายพรรคการเมือง

หากย้อนกลับไปจุดเริ่มต้นของ กัญชา พระเอกของเรื่องนี้ การปลดล็อกกัญชา ได้ถูกหยิบยกนำมาสู่นโยบายสำคัญของพรรคการเมืองในการหาเสียงเลือกตั้งในปี 2562

ในวันที่ 17 มกราคม 2562 พรรคภูมิใจไทย ที่นายอนุทิน ชาญวีรกูล เป็นหัวหน้าพรรคเปิดปราศรัยใหญ่ที่สนามช้าง อินเตอร์เนชั่นแนล เซอร์กิต จ.บุรีรัมย์ นำเสนอนโยบาย "กัญชาเสรี" พร้อมชูแนวคิดอนุญาตให้ประชาชนสามารถปลูกกัญชาได้บ้านละ 6 ต้น

ทั้งยังประกาศเป็นสัญญาประชาคมเอาไว้ว่า จะทำให้ "กัญชา" เป็นพืชเศรษฐกิจที่แก้ได้ทั้งความเจ็บป่วยและความยากจนไปพร้อม ๆ กัน 

ต่อมาในวันที่ 18 กุมภาพันธ์ 2562 เว็บไซต์ราชกิจจานุเบกษา ได้เผยแพร่ พ.ร.บ.ยาเสพติดให้โทษ (ฉบับที่ 7) พ.ศ.2562 ซึ่งเป็นการแก้ไขเพิ่มเติม พ.ร.บ.ยาเสพติดให้โทษ พ.ศ. 2522 เกี่ยวกับการจำกัดสิทธิและเสรีภาพของบุคคล

เปิดโอกาสให้สามารถนำกัญชา และพืชกระท่อม ซึ่งเป็นยาเสพติดประเภท 5 ไปใช้ เพื่อศึกษาวิจัยเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์และสามารถนำไปใช้รักษาโรคภายใต้การดูแลและควบคุมของแพทย์ได้โดยการควบคุมของคณะกรรมการยาเสพติดให้โทษ 

เดินหน้า กัญชาเสรีเต็มกำลัง

หลังการเลือกตั้งทั่วไปวันที่ 24 มีนาคม 2562 พรรคภูมิใจไทยได้เข้าร่วมจัดตั้งรัฐบาลที่มี พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรี นายอนุทิน ชาญวีรกูล ในฐานะหัวหน้าพรรคภูมิใจไทย ได้ดำรงตำแหน่งเป็น รมว.สาธารณสุข ได้เดินหน้าขับเคลื่อนนโยบายกัญชาเสรีอย่างจริงจัง

เปิดโอกาสให้ผู้ที่ครอบครองกัญชาทางการแพทย์ยื่นจดแจ้งโดยไม่ต้องรับโทษ เนื่องจาก กัญชา ยังมีสถานะเป็น ยาเสพติด พร้อมกับผลักดันให้ ร่างพระราชบัญญัติกัญชา กัญชง เข้าสู่การพิจารณาของสภา

และในวันที่ 13 กันยายน 2562 ได้เสนอร่างกฎหมาย 2 ฉบับเข้าสู่การพิจารณาของรัฐสภา คือ ร่างพระราชบัญญัติยาเสพติดให้โทษ แก้ไขเพิ่มเติม (ฉบับที่ …) พ.ศ…. และร่างพระราชบัญญัติสถาบันพืชยาเสพติดแห่งประเทศไทย พ.ศ.... หรือ "กฎหมายปลูกกัญชาบ้านละ 6 ต้น" เพื่อปลดล็อกกัญชาให้สามารถใช้ทางการแพทย์ได้ แต่ก็ยังไม่มีความคืบหน้าใด ๆ 

กระทั่งใน 24 สิงหาคม 2564 ที่ประชุมร่วมรัฐสภาได้ลงมติให้ความเห็นชอบประมวลกฎหมายยาเสพติด พ.ศ. 2548 ซึ่งรวบรวมกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับยาเสพติดมาอยู่ภายใต้กฎหมายประมวลกฎหมายยาเสพติดฉบับเดียวกันและมีการประกาศใช้กฎหมายในวันที่ 8 พฤศจิกายน 2564 ส่งผลให้กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับยาเสพติด จำนวน 24 ฉบับ ถูกยกเลิกไป

1 ใน 24 ฉบับของกฎหมายที่มีการยกเลิกและนำมากำหนดรวมอยู่ในประมวลกฎหมายยาเสพติดนั้น คือ พ.ร.บ.ยาเสพติดให้โทษ พ.ศ. 2522 ที่กำหนดให้ กัญชา กัญชง และกระท่อม เป็นยาเสพติดประเภทที่ 5 โดยเนื้อหาส่วนนี้ ระบุในมาตรา 29 ของประมวลกฎหมายยาเสพติด แทน แต่ได้ตัด กัญชา กัญชงและกระท่อม ออกจากการเป็นยาเสพติด ทำให้ยาเสพติดประเภทที่ 5 ไม่มีการระบุ กัญชา กัญชง  และกระท่อม เป็นยาเสพติดให้โทษอีกต่อไป นับตั้งแต่วันที่ 9 ธันวาคม 2564 เป็นต้นมา 

ทั้งนี้ ประมวลกฎหมายยาเสพติดซึ่งเป็นกฎหมายหลัก จะต้องมีกฎหมายลำดับรองตามมา ตาม พ.ร.บ.หลักเกณฑ์การทำร่างกฎหมาย และการประเมินผลสัมฤทธิ์ของกฎหมายปี 2562 โดยต้องดำเนินการให้เสร็จภายในระยะเวลา 2 ปี สามารถต่อเวลาได้ 1 ปี จะครบกำหนดในเดือนธันวาคม 2567 

ต่อมาในวันที่ 8 มิถุนายน 2565 สภาผู้แทนราษฎร (สส.) ได้ประชุมพิจารณาร่าง พ.ร.บ.กัญชา กัญชง.. ที่เสนอโดย นายอนุทิน รองนายกรัฐมนตรี และ รมว. สาธารณสุข หัวหน้าพรรคภูมิใจไทยและคณะ ที่เสนอร่างฉบับดังกล่าวมาตั้งแต่วันที่ 27 ม.ค.2565 ได้รับเสียงข้างมากจากสส.ทั้งจากพรรครัฐบาลและพรรคฝ่ายค้าน โดยเห็นชอบรับหลักการในวาระแรก ด้วยคะแนน 373 ต่อ 7 เสียง งดออกเสียง 23 เสียง

พร้อมให้ตั้งคณะกรรมาธิการวิสามัญพิจารณาร่าง พ.ร.บ.กัญชา กัญชง พ.ศ...จำนวน 25 คน โดยใช้ร่างของพรรคภูมิใจไทยกับคณะเป็นร่างหลักในการพิจารณาแต่ร่างกฎหมายฉบับนี้ก็มาสะดุดลงในวาระ 2 เมื่อพรรคร่วมรัฐบาลเกิดความเห็นต่างทั้งยังเกิดเหตุการณ์กรณีของ สภาล่ม อยู่บ่อยครั้ง ส่งผลให้ร่างกฎหมายฉบับนี้ยังคงค้างอยู่ในสภา 

เกิดภาวะสุญญากาศ กัญชา ไม่มีกฎหมายบังคับใช้

ในช่วงเวลาที่กฎหมายควบคุมกัญชายังไม่ผ่านสภา ส่งผลทำให้เกิดภาวะสุญญากาศของการใช้กัญชาเพื่อสันทนาการอย่างแพร่หลาย ร้านค้ารายย่อยขายช่อดอกเพื่อนันทนาการอย่างเปิดเผย ในอาหารและเครื่องดื่มมีการผสมกัญชาขายแบบไร้การควบคุมส่งผลกระทบกับประชาชนเป็นวงกว้าง

นายอนุทิน ในฐานะ รมว.สาธารณสุขก็ได้เซ็นอนุมัติประกาศกระทรวงให้ "กัญชา" ออกจากบัญชียาเสพติดโดยให้มีผลตั้งแต่วันที่ 9 มิถุนายน 2565 และกระทรวงสาธารณสุขได้ออกประกาศ 2 ฉบับตามมาเพื่อควบคุมห้ามสูบในที่สาธารณะและห้ามจำหน่ายช่อดอกแก่เยาวชน แต่ก็ไม่อาจยับยั้งผู้ประกอบการร้านค้าที่ผุดขึ้นราวดอกเห็ดหน้าฝนทั้งยังพบการนำเข้ากัญชาจากประเทศเพื่อนบ้านอย่างผิดกฎหมายด้วย 

สังคมคัดค้านต่อต้าน กัญชาเสรี

สถานการณ์การเมืองเดินเข้าสู่การเลือกตั้งครั้งใหม่ในปี 2566 โดย พรรคเพื่อไทย ได้แสดงจุดยืนชัดเจนว่า ต่อต้าน กัญชาเพื่อการสันทนาการ มาอย่างต่อเนื่อง หลังจากเลือกตั้ง ผลปรากฎว่า พรรคก้าวไกล ซึ่งได้คะแนนท่วมท้นได้เป็นแกนนำในการจัดตั้งรัฐบาลได้ร่วมกับ 11 พรรคการเมืองได้ทำบันทึกข้อตกลงในการจัดตั้งรัฐบาล ข้อที่ 16 ระบุว่า ต้องการดึงกัญชากลับไปขึ้นบัญชียาเสพติดโดยให้มีกฎหมายควบคุมและรองรับการใช้ประโยชน์จากกัญชา

สร้างความกังขาให้กับ นายประสิทธิ์ชัย หนูนวล เลขาธิการเครือข่ายเขียนอนาคตกัญชาไทย ในฐานะของกรรมาธิการวิสามัญพิจารณา ร่าง พ.ร.บ.กัญชา ที่ก่อนหน้านี้ทำงานขับเคลื่อนเรื่องกัญชามากับพรรคก้าวไกล ตั้งข้อสังเกตเกี่ยวกับจุดยืนของ พรรคก้าวไกล ที่เปลี่ยนไป เพราะก่อนหน้านั้น ไม่เคยปรากฎท่าทีคัดค้านเรื่องของกัญชามาก่อน 

ท่ามกลางการเมืองที่ร้อนระอุเวลานั้น พรรคก้าวไกล ไม่สามารถจัดตั้งรัฐบาลได้ ทางพรรคเพื่อไทยจึงก้าวขึ้นมาเป็นแกนนำและจัดตั้งรัฐบาลได้สำเร็จ และได้แต่งตั้ง นพ.ชลน่าน ศรีแก้ว เป็น รมว.สาธารณสุข เดินหน้าผลักดัน พ.ร.บ.กัญชง กัญชา พ.ศ... เพื่อเป็นกฎหมายควบคุมกัญชาอย่างจริงจังต่อโดยเน้นย้ำ ห้ามใช้เพื่อสันทนาการ ให้ใช้เพื่อการวิจัยและการแพทย์เท่านั้น 

"สมศักดิ์" ดำรงตำแหน่ง รมว.สาธารณสุข คนใหม่

ยังไม่ทันจะขับเคลื่อนเป็นรูปธรรม รัฐบาลภายใต้การนำของ นายเศรษฐา ได้ปรับครม. เศรษฐา 2 เปลี่ยนตัวรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุขให้ นายสมศักดิ์ เทพสุทิน มารับไม้ต่อ

และในวันที่ 8 พฤษภาคม 2567 นายเศรษฐา นายกรัฐมนตรี ได้มอบนโยบายให้กระทรวงสาธารณสุขเร่งแก้ไขประกาศกระทรวงโดยดึง กัญชากลับไปเป็นยาเสพติดประเภท 5 และเร่งออกกฎกระทรวงอนุญาตให้ใช้เพื่อวัตถุประสงค์ด้านการแพทย์และสุขภาพเท่านั้นภายในสิ้นปี 2567 นี้

นายสมศักดิ์ รมว.สธ. ได้ดำเนินการเปิดรับฟังความคิดเห็น (ร่าง)ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ระบุชื่อยาเสพติดให้โทษในประเภท 5 พ.ศ. ... ตั้งแต่วันที่ 11-25 มิถุนายน 2567 ซึ่งเป็นการกำหนดให้ กัญชากัญชง ในส่วนของช่อดอกและสารสกัดที่มี THC เกิน 0.2 % เป็นยาเสพติด โดยให้มีผลตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม 2568 ซึ่งความเห็นของประชาชนกว่า 80% เห็นด้วยที่จะดึงกัญชากลับมาเป็นยาเสพติด 

ต่อมาในวันที่ 5 กรกฎาคม 2567 คณะกรรมการควบคุมยาเสพติด (บอร์ดยาเสพติด) เสียงส่วนใหญ่มีมติเห็นด้วยกับ (ร่าง)ประกาศกระทรวงสาธารณสุข เรื่อง ระบุชื่อยาเสพติดให้โทษในประเภท 5 พ.ศ. ... ตามที่มีการเปิดแสดงความคิดเห็นเมื่อวันที่ 11-25 มิถุนายน 2567 ที่ผ่านมา โดยรวมทั้งกัญชา กัญชง เพิ่มเข้ามาเป็นยาเสพติดประเภทที่ 5 เตรียมแนบความเห็นเสนอให้ คณะกรรมการ ป.ป.ส. พิจารณาต่อไป ซึ่งล่าสุดร่างประกาศฉบับดังกล่าวอยู่ที่ บอร์ด ป.ป.ส.แล้วเมื่อวันที่ 12 กรกฎาคม 2567

นายกฯ กลับลำให้ใช้ พ.ร.บ.คุมกัญชา แทน

ท่ามกลางกระแสทั้งที่ สนับสนุน และ คัดค้าน การนำกัญชากลับไปเป็นยาเสพติด ทั้งจากกลุ่มนักวิชาการและเครือข่ายต่าง ๆ ต่อเนื่องในวันที่ 23 กรกฎาคม 2567 ที่ผ่านมาก่อนการประชุม ครม.  นายเศรษฐา นายกรัฐมนตรี ได้หารือร่วมกับนายอนุทิน รองนายกฯ และ รมว.มหาดไทย และ นายสมศักดิ์ รมว.สาธารณสุข ซึ่งภายหลังการพูดคุยดังกล่าว นายอนุทิน ได้ให้สัมภาษณ์กับสื่อมวลชนว่า นายเศรษฐา นายกฯ ได้มอบนโยบายให้ออกเป็น พ.ร.บ.ใช้ควบคุม กัญชา แทนการนำกลับไปเป็นยาเสพติด 

จากแนวคิดนโยบายที่เปลี่ยนกลับไปกลับมาเช่นนี้ได้สร้างความสับสนทั้งยังลดทอนความเชื่อมั่นและความศรัทธาของประชาชนที่มีต่อรัฐบาลภายใต้การนำของ "พรรคเพื่อไทย" ลงอย่างยากจะเรียกคืนได้