รู้จัก “คันไถ” พระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ปี 2565

วันที่ 21 เมษายน 2565   ดร.ทองเปลว กองจันทร์ ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เป็นประธานพิธีบวงสรวงคันไถในงานพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ปี 2565 โดยมีนายเข้มแข็ง ยุติธรรมดำรง อธิบดีกรมส่งเสริมการเกษตร และผู้บริหารกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เข้าร่วม ณ อาคารจัดเก็บคันไถ กรมส่งเสริมการเกษตร  โดยพิธีบวงสรวงคันไถ ได้เริ่มใน ประธานในพิธีจุดเทียนธูปบูชาเครื่องสังเวยบวงสรวงคันไถ

พราหมณ์พิธีกล่าวนำคำอธิษฐานจิต จากนั้นประธานปักธูปบนเครื่องสังเวยบวงสรวงคันไถ ผู้บริหารกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ปักธูปบนเครื่องสังเวยบวงสรวงคันไถ ต่อมาประธานโปรยข้าวตอกดอกไม้บริเวณปะรำพิธีที่ตั้งคันไถ พราหมณ์พิธีประพรมน้ำเทพมนตร์ และเจิมแป้ง ประธานนำมาลัยคล้องคันไถ และผู้บริหารที่ร่วมในพิธีนำมาลัยมาวางบนพานหน้าคันไถเป็นอันเสร็จพิธี

ดร.ทองเปลว  กล่าวว่า การปลูกข้าวเป็นอาชีพหลักของคนไทยตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ข้าวเป็นพืชสำคัญแก่การดำรงชีวิต ความเป็นอยู่และเศรษฐกิจของประเทศทุกสมัย ในอดีตคันไถเป็นอุปกรณ์ที่ใช้ในการเตรียมดินก่อนปลูกข้าว โดยใช้แรงงานสัตว์ในการขับเคลื่อน ซึ่งถูกนำมาใช้ประกอบพิธีไถหว่านในพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ พระราชพิธีฯ มีมาแต่โบราณตั้งแต่กรุงสุโขทัยเป็นราชธานีจนกระทั่งกรุงรัตนโกสินทร์ ในสมัยรัชการที่ 4

 ได้โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้มีพิธีสงฆ์ จึงมีพิธีพืชมงคลรวมกับพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญเป็นพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญตั้งแต่นั้นมา ทั้งนี้ พระราชพิธีดังกล่าวมีจุดมุ่งหมายเพื่อเป็นตัวอย่างแก่ราษฎรในการทำนา ชักนำให้มีความมั่นใจความเป็นสิริมงคลและบำรุงขวัญในแก่เกษตรกร กำหนดจัดขึ้นในเดือนหกหรือเดือนพฤษภาคมของทุกปี โดยวันที่จะกำหนดตามฤกษ์ยามที่เหมาะสมตามปฏิทินหลวง ซึ่งเป็นระยะเวลาเหมาะสมแก่การเริ่มต้นการทำนาของทุกปี

ทั้งนี้ คันไถเป็นอุปกรณ์ที่ใช้ในการเตรียมดินก่อนปลูกข้าวมาตั้งแต่อดีต และถูกนำมาใช้ประกอบพิธีไถหว่านในพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ซึ่งคันไถที่ใช้ประกอบพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญในปัจจุบัน ถูกสร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 2539 โดยเกษตรกรผู้เลี้ยงโคนมหนองโพ อำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี น้อมเกล้าน้อมกระหม่อมสร้างถวายพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ได้มอบหมายให้กรมส่งเสริมการเกษตร จัดเก็บ ดูแลรักษา ซ่อมแซมปรับปรุงคันไถ ตลอดจนจัดเตรียมคันไถเพื่อเข้าร่วมวันซ้อมย่อย วันซ้อมใหญ่ และวันงานพระราชพิธีฯ มาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน โดยในช่วงเดือนเมษายนก่อนพระราชพิธีของทุกปี กรมส่งเสริมการเกษตรจะดำเนินการซ่อมแซมปรับปรุงคันไถให้มีสภาพสมบูรณ์พร้อมใช้งาน และจัดพิธีบวงสรวงคันไถ เพื่อความเป็นสิริมงคลและขวัญกำลังใจแก่เจ้าหน้าที่และผู้ปฏิบัติงาน

ด้าน นายเข้มแข็ง ยุติธรรมดำรง อธิบดีกรมส่งเสริมการเกษตร กล่าวเพิ่มเติมว่า ชุดคันไถประกอบด้วย 4 ส่วนสำคัญคือ  1) คันไถ ขนาดความสูงวัดจากพื้นถึงเศียรนาค 2.26 เมตร และยาวจากเศียรนาคถึงปลายไถ 6.59 เมตร ทาสีแดงชาด หัวคันไถทำเป็นเศียรพญานาคลงรักปิดทอง ลวดลายประดับเป็นลายกระจังตาอ้อยลงรักปิดทองตลอดคัน ปลายไถหุ้มผ้าขาวขลิบทองสำหรับมือจับ 2) แอกเทียมพระโค ยาว 1.55 เมตร ตรงกลางประดับด้วยรูปครุฑยุดนาคหล่อด้วยทองเหลืองลงรักปิดทองอยู่บน

“ฐานบัว” ปลายแอกทั้งสองด้านแกะสลักเป็นรูปเศียรพญานาคลงรักปิดทอง ลวดลายประดับเป็นลายกระจังตาอ้อยลงรักปิดทองตลอดคัน ปลายแอกแต่ละด้านมีลูกแอกทั้งสองด้านสำหรับเทียมพระโคพร้อมเชือกกระทาม 3) ฐานรอง เป็นที่สำหรับรองรับคันไถพร้อมแอก ทำด้วยไม้เนื้อแข็งทาด้วยสีแดงชาด มีลวดลายประดับเป็นลายกระจังตาอ้อยลงรักปิดทองทั้งด้านหัวไถและปลายไถ และ 4) ธงสามชาย เป็นธงประดับคันไถติดตั้งอยู่บนเศียรนาคทำด้วยกระดาษและผ้าสักหลาด เขียนลวดลายลงรักปิดทองประดับด้วยกระจกแวว มีพู่สีขาวประดับเป็นเครื่องสูงชนิดหนึ่งเพื่อประดับพระเกียรติ ธงสามชายมีลักษณะเป็นรูปสามเหลี่ยม ฐานยาว 41 เซนติเมตร สูง 50 เซนติเมตร และเสาธงยาว 72 เซนติเมตร       

อนึ่ง กำหนดวันพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ ประจำปี 2565 เป็นวันที่ 12-13 พฤษภาคม 2565 นายทองเปลว กองจันทร์ ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ทำหน้าที่เป็นพระยาแรกนา พร้อมผู้ทำหน้าที่เทพี ผู้อัญเชิญเครื่องอิสริยยศ และคู่เคียงพระยาแรกนา รวมถึงได้กำหนดการฝึกซ้อม วันบวงสรวงบูรพกษัตริย์ องค์พระพิรุณทรงนาค ศาลพระภูมิเจ้าที่ พร้อมร่วมกันพิจารณางบประมาณค่าใช้จ่าย รวมถึงรูปแบบการจัดงานคงมาตรการป้องกันการแพร่ระบาดของโรคโควิด-19 อย่างเคร่งครัด